essay 1 laten we opletten
Laten we opletten
Wie kent de naam Cemsto nog, en wie weet nog wat dat betekent? C.e.m.s.t.o. staat voor Chemische en mechanische stofbestrijdingsorganisatie, in de tweede helft van de 20e eeuw het grootste schoonmaakbedrijf in Nederland, toen bijna een merknaam. Nu na een aantal naamswisselingen opgegaan in een internationale organisatie. Ik begon er als personeelsman, en heb , om de beleving van het werk aan den lijve te ervaren, een aantal maanden elke avond een bankfiliaal in Amsterdam schoongemaakt. Dat was stevig aanpoten, stofzuigen, prullebakken legen, bureaus wissen, toiletten poetsen, en dat alles in een langzaam leeglopend pand, van 17.30 tot 20.00, want dan begon het journaal. Het eiste een redelijk strakke discipline, de objectsleidster had haar ogen niet in de zak en de klant kon je bijna aanraken. Wat ik niet meer vergeet is dat best veel bankmedewerkers, die meestal hun werk aan het afsluiten waren, vrijwel geen notie namen van mijn aanwezigheid : ik was een soort non-person. Soms werd een vertrouwelijke conversatie, over klanten, of over een gekruid seksueel onderwerp ( #metoo bestond nog niet), gewoon hardop vervolgd als ik de kamer binnenkwam : dat zou toch wel boven mijn pet gaan. En tijdens de (korte!) koffiepauzes hoorde ik van schoonmaakcollega’s dezelfde ervaring, zij waren er aan gewend.
In 2011 hebben de vakbonden in Nederland massale stakingen van de schoonmakers weten te organiseren, en met o.m. de “mars voor respect” en sit-in acties in het Centraal Station Utrecht hebben ze de schoonmakers een gezicht gegeven. Ik werkte toen als personeelsdirecteur bij de NS, die hard getroffen werden door de stakingen, en werd na dertig jaar in andere branches te hebben gewerkt, weer volop geconfronteerd met de schoonmaaksector. In die jaren was de uitbesteding sterk voortgeschreden, en had een ongereguleerde marktwerking geleid tot een uitholling van de kwaliteit(klanten), de marges(bedrijven) en het vakmanschap(werkdruk schoonmakers). Ik schrok van de verschillen met mijn eigen ervaringen uit het begin van mijn loopbaan : de productiviteit ( b.v.aantal vierkante meters per uur om schoon te maken) was bijna verdubbeld, de span of control ( het aantal medewerkers per leidinggevende) was meer dan verdubbeld en het respect voor de mens achter de schoonmaker, voor zijn/haar vakmanschap, was schrijnend achtergebleven bij andere beroepen. Wijzelf, NS, schrokken ook toen we zagen hoe de verblijfsruimtes in de stations voor de schoonmakers eruit zagen. Ik ben door de vakbond meegenomen naar het CS in Amsterdam, en trof in de krochten, onder de rails, een donker hol, al jaren lekkend, met kromgetrokken oude tafels en gammele stoelen, en een doorgebrand koffieapparaat. Niemand van NS wilde zoiets, maar het kon gebeuren, omdat het werk was uitbesteed en omdat de verantwoordelijkheid voor een fatsoenlijk sociaal beleid ver uit het zicht van de opdrachtgever was geraakt. We hebben die verblijfsruimtes, ook in alle andere stations waar dat aan de orde was, binnen een week opgeknapt. Maar ook goed geluisterd naar de werkgevers en de vakbonden die zeiden : we hebben jullie in je rol als opdrachtgevers nodig om in de markt, waar de contracten gesloten worden, de negatieve prijs- en kwaliteitsspiraal een halt toe te roepen. Met een aantal grote opdrachtgevers (NS, Schiphol, Rijksoverheid, Erasmus MC, ROC Friesche Poort, e.a.) hebben we vervolgens, samen met vakbonden, werkgevers en intermediars de Code Verantwoordelijk Marktgedrag in het leven geroepen.
Met de Code nemen we invloed om marktgedrag te beinvloeden ( meer verantwoordelijk) aan de “voorkant” om de ruimte voor fatsoenlijk sociaal beleid aan de “achterkant” mogelijk te maken. En daar mee zitten we ook midden in de flexdiscussie. Heel veel werk wordt tegenwoordig in uitbesteding gedaan ( catering, beveiliging, projectverhuizing, schoonmaak, glazenwasserij, etc) , hetgeen betekent dat die diensten worden ingekocht op de markt. En marktwerking gaat niet vanzelf goed, je moet zorgen dat er bij dienstverlening geen mensen “als pakjes over de heg gezet worden”. Als opdrachtgevers zich medeverantwoordelijk blijven voelen voor wat er “achter de knip”( van de uitbesteding) gebeurt, dan gaat het echt beter met de werknemers, en ook met de kwaliteit van de dienstverlening, is onze ervaring na 8 jaar Code.
Eigenlijk is het eenvoudig. Het gaat erom dat je altijd de mensen blijft zien achter de contracten, achter de KPI’s, achter de marktspelers. Willen we in Nederland duurzame arbeidsverhoudingen, dan moeten we willen zorgen dat branches in facilitaire dienstverlening goede banen kunnen scheppen, opleidingen kunnen verzorgen, goed sociaal beleid voeren, en niet in de markt met de rug tegen de muur gezet worden. Goed werkgeverschap en goed opdrachtgeverschap is nodig, en het begint met de menselijke maat. In onderstaand gedicht staat mijn hartekreet vanuit de Code :
laten we opletten
al deze mensen
horen bij ons
ze werken bijna
ongezien ze verwachten
geen glorie ze eten
van dezelfde tafel
al deze mensen
warmen zich
ze schuilen onder
ons dak ze hopen
op morgen ze openen
dezelfde deuren
al deze mensen
ademen lucht
ze leven op
aarde ze geloven
onze woorden ze zoeken
hetzelfde geluk
laten we opletten