Welkom!

Dit is de website van Kees Blokland. Kijk rond en geef een reactie.

Welcome,
This is the website of Kees Blokland. Have a look around and give a reaction.

today

all that busy life I left

behind me and relaxed

I breathe deeply here

inhale the beauty around

I kissed my grandchildren

they went asleep in the comfort of

our family cottage where peace

slowly overcame the echo’s of noise

betekenis

over de velden en de verte

ontvouwt zich ongemeten ruimte

waar het uitzicht

zich verdiept waar

coulissen versmelten

waar tijd zich verlaat

ik sta in hier en nu

vol verwondering

en onverwacht

openbaart zich

onpeilbaar

betekenis

Essay 6 : betekenis

Betekenis vind je vooral in eigen ervaringen
Er is veel te leren uit boeken, oude bronnen en religieuze tradities. Maar een mens leert het meeste van zijn eigen bijzondere ervaringen. Doe die daarom zoveel mogelijk op.


“Hoe is het met je?” vroeg ik aan een vriend, op anderhalve meter afstand. “Het leven is een mand vol eieren: zoals het ene ei lijkt op het andere, zo lijken de dagen op elkaar”, verzuchtte hij.

Zonder evenementen, musea, concerten en bruine kroegen worden ervaringen ongetwijfeld minder markant, maar de vraag rijst dan toch snel wat essentieel is in ons leven. Anders gezegd: wat hebben we nodig om zin of betekenis te geven aan ons bestaan?
Het existentialisme zegt ons dat de zin van het bestaan niet aan ons wordt meegegeven vanuit de natuur, religie, God of de traditie, maar dat elk mens gedurende zijn leven zelf betekenis moet geven aan wat er gebeurt, aan wat er is. Er is dus geen heilsboodschap, geen zingevende Schepper, geen traditie om je aan vast te houden. Je zult zelf aan de slag moeten om in je eigen bestaan waarde te realiseren. Tegenover de leegte van het meegegeven materiaal staat dan de vrijheid om met eigen creativiteit en wilssterkte je eigen leven, samen met je intieme naasten, vorm, inhoud en vooral betekenis te geven.
Tegenover het existentialisme staat voor veel christenen het in de kerk verankerde geloof in God, Christus, de Bijbel en eventueel de kerkleer, overgedragen in liturgische vormen, prediking, gezang en gebed. In deze traditie is de zingeving, de betekenis van het leven, in essentie vastgelegd door God in de schepping. Het is beschreven in de Bijbel en geopenbaard in momenten van verlichting van boven. Ook in andere religies wordt waarheid en zingeving toegeschreven aan een hogere macht en is zingeving ‘voorgegeven’.


Situaties vol betekenis

In mijn vrijzinnige benadering wil ik graag aannemen dat er meer universele betekenissen van de dingen en de gebeurtenissen zijn. Dat ik als individu niet helemaal vanaf nul hoef te beginnen, maar dat ik waarde mag hechten aan betekenis die eerder door anderen is gevonden.
In die zin kan ik leren uit de traditie van het christendom en andere religies en wereldbeschouwingen, als ik daarin de zoektocht naar zingeving van al onze voorgangers empathisch, met respect en kritische afstand, meeneem. In die opvatting wordt in situaties betekenis aangereikt, die je dan wel moet herkennen en deels zelf moet invullen. Daarbij stel je je ervoor open dat ‘there are more things in heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in your philosophy.’
Terugkijkend zijn er bij nadere beschouwing meerdere situaties geweest waarin ik betekenis heb gevonden, aangereikt heb gekregen, creatief heb ingevuld of misschien een combinatie daarvan. Ik wil ze hier kort beschrijven.

1. ‘Emma at work’

In het Emmakinderziekenhuis (tegenwoordig opgenomen in het AMC Amsterdam) worden onder meer terminaal zieke kinderen behandeld. Jonge kankerpatiënten en hun ouders krijgen hier de volle laag van het leven, als ze worden geconfronteerd met een zeer bedreigende ziekte. Wanhoop ligt op de loer.
Psycholoog Bob Last heeft met zijn team al jaren begeleiding gegeven aan patiënten en ouders om hen te helpen in deze zeer belastende situaties. Een van zijn benaderingen was om jonge patiënten met aanpassingen werksituaties aan te bieden (‘Emma at work’) zodat ze niet alleen getroost en geknuffeld zouden worden, maar ook zelf tot ontplooiing konden komen.
Vanuit de NS hebben wij aan dat project meegewerkt, en zo hebben we twee jonge meiden met ernstige ziekten geplaatst (met allerlei aanpassingen van werktijden en werkprocessen uiteraard) in een afdeling op Amsterdam CS. Een week na hun begin aldaar zocht ik hen op: Bijna triomfantelijk straalden ze uit: “Dit kan ik.”
Voor hen was de werkervaring een vorm van bevestiging, een tastbaar resultaat van hun opleiding en competentie, een bijdrage die ze konden leveren, een ontsnapping uit afhankelijkheid. Gewoon werk kreeg een bijzondere betekenis. Onverwacht bijeffect: de collega’s realiseerden zich op hun beurt ook ineens de potentiële waarde van werk!


2. Ochsenhofener Scharte

Op een zomerse bergwandeling in het Kleinwalsertal naderden we na een lange klim de pashoogte. Voor en achter ons torenden de bergtoppen boven ons uit. De adem werd wat zwaarder en de gids legde uit dat we rustig “trittsicher und schwindelfrei” moesten volhouden.
Vlak voor we boven waren pakte hij een steen van de grond en vroeg ons hetzelfde te doen. Toen we op de graat aankwamen ontvouwde zich een weids uitzicht. We zagen de Ifen, een ruige rotsformatie ver weg aan de overzijde, het ruime dal van het Schwarzwasser en al die ruimte om ons heen.
De gids legde de steen op een torenvormige stapel en wij voegden de onze daaraan toe: ‘hier ontmoeten de vaste aarde en de wind elkaar’. Die plotselinge ervaring van ruimte om mij heen, op een zeer begrensde plek waar ik tussen twee afgronden net kon staan, deelde ik met al die voorgangers die hun steen daar sinds eeuwen hadden gestapeld.

3. Opgetild worden in je missie

Eens in de paar jaar moet een CAO voor NS worden uit onderhandeld met vier vakbonden. Het is een geladen ritueel, waar veel van afhangt.
De werkgeversdelegatie wordt met zorg samengesteld, uitgebreid wordt bestudeerd wat nodig is en wat de marges zijn. Met de achterbannen wordt een mandaat besproken er worden een stuk of vijf rondes gepland en er worden mediatrainingen gedaan. Tenslotte is het dan zover: de eerste onderhandeling gaat beginnen.
Alle voorbereidingen zijn gedaan, en over een uur start het gesprek, dat ik moet voorzitten. De vakbonden hebben al een eerste provocerend perscommunique gelanceerd. Wat ga ik nu doen? Deze of gene loopt gespannen heen en weer, laatste notities vliegen over tafel, de facilitaire dienst wil weten of we vannacht doorgaan. Nee vandaag nog niet.
Ik wil tot een resultaat komen waarin de belangen van bedrijf en personeel evenwichtig zijn vastgesteld en waarin vakmatige eisen professioneel zijn verwerkt. Ik wil boven het gedoe, de stemmingmakerij, de altijd weer opgeklopte tegenstellingen proberen te blijven staan in de rol van voorzitter van het gesprek. Maar ik begrijp ook dat de vakbonden een tegenspeler nodig hebben in de rol van onderhandelaar namens werkgever(s).
Als de spanning zich opbouwt, wordt het onverwacht rustig in mijn hoofd: er valt niets meer te doen dan gewoon van start gaan en op het gevoel afgaan. Deze rol wordt nu even aan mij toevertrouwd. En iets, ik weet niet wat, laat me gewaarworden dat ik als het ware door mijn missie wordt opgetild. Niet alleen de teamgenoten om me heen die me steunen, ook iets onbenoembaars geeft me de rust en het vertrouwen ‘dat ik dit nu maar moet doen’.
Het gevoel blijft niet steeds aanwezig gedurende de onderhandelingsweken, maar het vertrouwen dat je niet alles op eigen kracht hoeft te doen blijft dat wel. Ik realiseer me dat mijn rol meer betekenis heeft dan het binnenhalen van een goed onderhandelingsresultaat, en ik voel mijn voorgangers in deze rol als het ware empathisch over mijn schouder meekijken.

4. De geboorte van onze zoons

Samen leef je toe naar het moment van de bevalling, al heeft mijn vrouw het natuurlijke primaat door de onmiddellijkheid van het dragen en voelen bewegen van het kind in haar buik. Door voorlichting en informatie weet je grotendeels wat je te wachten staat, maar op het moment dat de weeën beginnen raak je in een tunnel van fysieke ervaring en gedeeld gevoel.
Wij hebben het vier keer mogen meemaken, maar een routine is het op geen enkele manier geworden. Elke geboorte, elke zoon, is uniek. En vanaf het moment dat de geboorte voltooid is, is er een persoonlijkheid die zich manifesteert. Er is iemand die een eigen plek heeft, een eigen naam heeft gekregen van ons en voor wie je samen totaal verantwoordelijk bent.
Nieuw leven ook, waarvan de betekenis niet op te schrijven is, maar leven dat er zonder jou niet had kunnen zijn. Niet met die genen, niet met die unieke voorgeschiedenis. En tegelijkertijd nog helemaal blanco, met een schone lei.
Dichterbij komt de realisatie van de betekenis van leven niet. Niet in de zin van een definitie of een formule, maar wel in de zin van een impliciete, heel directe ervaring die je in een nieuwe rol zet: die van ouder van deze zoon, een verbond voor het leven.
Bijzonder is ook dat je uit het niets extra energie krijgt om de eerste zorg en de vooralsnog vrij slapeloze nachten te overleven. Bij het vooraf nadenken over de verantwoordelijkheid nemen voor het stichten of uitbreiden van een gezin, overheersen misschien de rationele afwegingen, bij de geboorte zelf word je opgenomen in een betekenisvolle beleving van vernieuwing en verbinding met een beginnend leven.



5. Ontslag nemen

Na de fusie van drie (!) Nederlandse bedrijven eind twintigste eeuw, kreeg ik een soort promotie tot duo-personeelsbaas bij de nieuw gevormde Handelsdivisie. Ik werd diep ondergedompeld in herstructurering, onderhandelingen met vakbonden, outplacement-trajecten, personele veranderingen en organisatiecultuurprojecten.
In drie maanden tijd hadden we, in een soort hogedrukpan, veel plannen uitgebroed en geïmplementeerd. Maar mijn nieuwe leidinggevende was een snoeiharde zakenman. Hij had weinig geduld met de zachtere kant van het personeelsvak. De eerste managementbijeenkomst van de top dertig vond plaats in het luxueuze Huis ter Duin in Noordwijk. Plannen werden over en weer gepresenteerd, en ook mijn harde werken werd beloond met positieve feedback.
Ik had in een roes geleefd en was blij dat we even de teugels lieten vieren. Bij het diner schoven ook onze partners aan, en na wat wijn begonnen de bovenbazen steeds uitbundiger te toasten op het succes van de fusie. Ze begonnen ook te flirten met elkaars dames en verder uit te pakken over het veroveren van de rest van de wereld. Ik was eindelijk ontspannen en behoorlijk tevreden met mezelf.
Na afloop om twee uur ’s nachts liep ik nog even met mijn vrouw over het strand en haar vier woorden waren in één keer volstrekt waar: “Jij hoort hier niet.”
Gebeurtenissen, opmerkingen, trucjes van drie maanden trokken in een ogenblik aan mijn geestesoog voorbij en ik realiseerde me op dat ene moment dat de cultuur van dit bedrijf de mijne niet kon zijn. Uit het negatieve realiseerde ik me welke betekenis (mijn opvatting over) personeelswerk had. En zag ik de conflicten met mijn nieuwe omgeving in dat aspect haarscherp voor me. Zeer kort daarna heb ik ontslag genomen, ook achteraf gezien mijns inziens een volstrekt juiste beslissing.

6. Het feest

We waren zo groen als gras. Mijn (jongens)dispuut had een meisjesdispuut uitgenodigd voor een dansfeest in een padvindershuis in Amsterdam-Oost. Er was bier en wijn, muziek en wat eenvoudige hapjes, maar er waren veel te weinig dames.
Na een telefoontje met een leuke vriendin, kwamen in twee taxi’s zes vrolijke studentes bij het feest aansluiten. De dansvloer swingde vrij snel, en in de rustige hoekjes werd vrijuit over de wereld gesproken.
Amsterdam ademde in de jaren zestig van de vorige eeuw vrijheid. Het Maagdenhuis was net bezet geweest, Phil Bloom had tv-kijkend Nederland in haar blootje geschokt, wij studeerden, debatteerden, werden verliefd en gingen de wereld veranderen. Er was een universele generatiebreuk: onze ouders begrepen er immers niets van.
Het feest werd roezig en onbezwaard zweefden we de diepe nacht in. Het gezelschap was deels onbekend, deels zeer vertrouwd, we wisten ons volstrekt veilig en volkomen vrij. Toen ik het leuke stille meisje, een van de zes, vroeg of ik haar achterop de fiets naar huis mocht brengen ‘wist’ ze al dat ze me vertrouwen kon.
Als we nu langs de plek van het vroegere padvindershuis fietsen, heeft het nog steeds betekenis. Het heeft een associatie met een onbezwaard feest, een unieke betekenis voor ons, meer dan een dierbare herinnering.



Het belang van echte beleving

Zo zijn er nog meer situaties geweest die voor mij vol betekenis waren of werden. Zoals het schrijven van mijn belijdenis, een wandeling langs de vloedlijn van de Noordzee, een sneldichtsessie op het Spui, een sensitivitytraining in een klooster in België, een strategiesessie bij Hoogovens met McKinsey, het luisteren naar de Bergrede op locatie aan het meer van Galilea, het lezen van het dagboek van mijn vader uit 1944 in Bremen. Te veel om op te noemen. Ik denk dat veel mensen zulke ervaringen hebben gehad.
Waar het mij om gaat is dat het voor het grip krijgen op zingeving nodig is om de situationele kenmerken van het verlenen van betekenis te pakken te krijgen. Als ik naar mijn ervaringen kijk zie ik een aantal kenmerken:
Discontinuïteit: Om betekenisvol te zijn vertoont een levensgebeurtenis discontinuïteit met het verleden; de ervaring betekent een sprongsgewijze verandering, een breuk met het verleden. Deze discontinuïteit markeert het bijzondere van de situatie.
Niet omkeerbaar: Als een gebeurtenis geleid heeft tot een bijzondere betekenisverlening of herkenning, dan is die ervaring niet terug te draaien. Er is een meerwaarde ontstaan die wel vergeten, maar niet ongedaan gemaakt kan worden.
Ongepland, onverwacht en buiten de routine: De gebeurtenis ligt niet in het verlengde van een ingeslagen weg, is niet een rechtstreeks gevolg van een geplande procesgang. Om betekenis te krijgen is een kwalitatieve breuk met het verleden nodig, een eenvoudige toevoeging van ervaring leidt niet tot betekenis.
Aanraking, keuze, erkenning: De gebeurtenis heeft een element in zich van aanraking ‘vanaf buiten’, iets van een hogere orde. Maar dat is gecombineerd met het inzicht van de mens dat hier iets bijzonders gebeurt, zodat die de keuze heeft om betekenis eraan te ontlenen en aan te geven.
Urgentie: De situatie doet zich niet vrijblijvend aan je voor, er is sprake van een zekere urgentie. Deze urgentie kan negatief zijn: er is een probleem, dat noopt tot het zoeken van een oplossing. Of het kan positief zijn: er is een creatieve impuls om iets te scheppen, een schilderij, een gedicht, een muziekstuk maken en/of uitvoeren.
Mijn aanname is dat zingeving en betekenisverlening op basis van zelf beleefde situaties veel en veel krachtiger impact hebben dan wanneer dit gebaseerd is op de overdracht van leerstellingen uit bronnen van anderen. Als je het zelf hebt meegemaakt, wint het bovendien aan inhoud.
Er is heel veel te leren uit het verleden, uit de tradities van de Schriften en de kerkleer, uit de wereldreligies, uit de filosofie, uit verhalen. Daar ligt een onmetelijke rijkdom, die ik hoogacht en die ik op geen enkele manier klein zou willen maken. Maar ik wil wel het belang van betekenis die ontleend is aan eigen ervaring onderstrepen.

Verken de wereld

Om het beste uit je levenservaring te kunnen halen lijkt het me goed om te zorgen voor een ruime ervaringsbreedte. Ga dingen doen en verken de wereld! Zet je zintuigen en bewustwording wijd open en durf jezelf open te stellen voor het bijzondere (niet te nuchter, niet te zwevend). Durf te investeren in relaties, maak contact en schenk liefde. Lees wat grote geesten geschreven hebben, maar laat je niet ondersneeuwen of imponeren. Doe ervaringen op en wissel gedachten uit met verwante geesten en onbekenden.
Als we meer doorgeven aan de generaties na ons dan wat we uit het verleden hebben meegekregen, als we eraan toevoegen wat we in onze eigen levenssituaties aan betekenis hebben gewonnen, dan wordt de wereld een steeds betere plek om te verblijven.